گفتمان: سرپلذهاب یکی از شهرهای مهم استان کرمانشاه و در فاصله ۱۴۰ کیلومتری کرمانشاه قرار دارد و مردم این شهر کرد هستند و به زبان کردی سخن می‌گویند و این شهر تاریخی با قدمتی چند هزار ساله و دارای آثاری باستانی است که نشان از آبادانی در روزگار گذشته را دارد و در کتب تاریخی آمده که سرپل ذهاب یکی از پایتخت‌های زمان مادها بوده است.
وجود آثار تاریخی دوران پارینه‌سنگی و نوسنگی و هزاره‌های پیش از میلاد و دوران پیش از اسلام و پس از اسلام و آثاری از دوران ماده‌ها، ساسانیان، ایلخانان و وجود خانه‌ها و پل‌های تاریخی و غارها و قلعه‌ها و گوردخمه‌های و محوطه‌ها و نقش‌برجسته‌های تاریخی شهرستان سرپل ذهاب نشان از تاریخ کهن این سرزمین است.
از آثار باستانی و دیدنی شهرستان سرپلذهاب می‌توان به نقش آنوبانی‌نی که کهن‌ترین کتیبه سنگی آسیا است و دکان داوود، طاق گرا، قلعه گبری، آرامگاه احمد بن اسحاق، سراب‌گرم، آبشار پیران و ده‌ها اثر باستانی، تاریخی و آثار دیدنی و جاذبه‌های گردشگری این شهرستان اشاره کرد.
گستردگی بازهٔ تاریخی آثار باستانی در سرپلذهاب به روشنی گویای تداوم تمدن در این شهر در طول تاریخ است که اصالت و فرهنگ دیرینه این سرزمین را بازگو می‌کند.
سرپل ذهاب یا سرپل‌ذهاو در طول تاریخ کهن خود با اسامی مختلفی شناخته شده‌است از جمله پاتیر که مربوط به دوران لولوبی‌ها و مادها است (پاتیر در زمان لولوبی‌ها نام کوه داخل شهر سرپل ذهاب بوده و بعدها به نام شهر معروف شده‌است، یا شاید آنچنان که دیاکونوف در” تاریخ ماد “معتقد است که «باتیر» که قدیمی‌ترین نام سرپل زهاب است نام یکی از نیاکان زرتشت بوده‌است) و نیز حلوان که بیش از بقیه نام‌ها معروف است و برخی این اسم را برگرفته از اسم رود گذرنده از این شهر (الوند) می‌دانند.
آشوری‌ها از این شهر به نام کالمانو یاد کرده‌اند و در زمان ساسانیان این ناحیه استانی به نام خسرو شادفیروز بوده است و در کتاب‌های تاریخی و جغرافیا، ذهاب را به صورت زهاو نگاشته‌اند و آن را مرکز ناحیه حلوان معرفی کرده‌اند.
در دوران خلفای عباسی این ناحیه تابع حکومت بغداد بود ولی بعدها به استثنای دوران زندیه و قاجاریه که توسط پادشاهان عثمانی اداره می‌شد همیشه جز قلمرو ایران بوده است.
حلوان شهر مهم ساسانی‌ها و پایتخت ۱۵۶ ساله بنوعنازیان است و «ابن خلدون» قدیمی‌ترین آثار تمدن آسیا را در این شهر مشاهده کرد و «راویلینسون» آن را یکی از هشت شهر باستانی دنیا می‌داند.
از آثار تاریخی برجسته سرپل ذهاب سنگ نگاره آنوبانی‌نی است، سنگ‌نگاره یا نقش‌برجسته آنوبانی‌نی یکی از نقش‌برجسته‌های متعلق به یکی از چهار عنصر قومی زاگرس‌نشین در هزاره سوم پیش از میلاد به نام لولوبیان است که پیش از آریایی‌ها در این محل سکونت داشتند.
نقش برجستهٔ آنوبانی‌نی در ۱۲۰ کیلومتری کرمانشاه و در شهر سرپل ذهاب قرار دارد و در حدود ۲ هزار و ۳۰۰ سال پیش از میلاد تراشیده شده‌است.
نوشته نقش برجسته آنوبانی‌نی نشان می‌دهد که لولوبیان در نیمه دوم هزاره سوم قبل از میلاد دارای دولتی بوده و در نتیجه جامعه‌ای طبقاتی داشتند ولی چنانکه از منابع آشوری برمی‌آید، علائم تأسیس و قوام دولت در قبایل مذکور فقط در آغاز هزاره اول قبل از میلاد مشاهده شده است.
لولوبیان یا لولویان قومی باستانی در ایران بودند که از حدود چهار هزار سال پیش از میلاد در سرزمینی واقع در استان کرمانشاه و قسمت‌هایی از کردستان و آذربایجان سکونت داشتند و بیش از دو هزار سال در این نواحی می‌زیسته‌اند.
قبایل لولویی بخش وسیعی از کوه‌ها و کوهپایه‌ها را از قسمت علیای دیاله تا دریاچهٔ ارومیه را تحت اشغال خود داشتند و محل تمرکز اصلی لولوبیان در استان کرمانشاه بود.
معروف‌ترین پیشوای لولوبیان، شاه آنوبانی‌نی بوده و نقش‌برجسته آنوبانی‌نی در سرپلذهاب واقع در استان کرمانشاه پرده‌ای است که در آن سردار در برابر شاهی ایستاده و پشت سر شاه ستاره ایشتار می‌درخشد که نشان می‌دهد ایشتار او را در مقابل دشمنان پیروزی داده و شاه پای خود را بر بدن دشمن مغلوب نهاده است و کمان و تبرزینی به دست دارد و سردار با طنابی ۲ اسیر را در بند نگه داشته و در دست دیگر حلقه‌ای که نشان حکومت و قدرت است به دست گرفته‌است.
آنوبانی‌نی از قدیمی‌ترین سنگ‌نبشته‌های ایران با قدمتی حدوداً چهار هزار و ۸۰۰ سال است و این نقش‌برجسته پرده‌ای است که در آن شاه در برابر ایزدبانو ایشتار ایستاده و پای خود را بر بدن دشمن مغلوب نهاده‌است و ملکه حلقه‌ای به دست دارد و به دست دیگر طناب یا زنجیری گرفته و۲ اسیر از بینی در بند هستند و علاوه بر شاه و ملکه، ۹ اسیر برهنه نیز در تصویر قابل مشاهده است.
این سنگ‌نگاره در سینه کوهی به بلندای ۳۵ متر منتسب به پادشاه لولوبی است که پای چپ را بر روی پیکر اسیری گذاشته و از ایزدبانوی اینانا ۲ اسیر دیگر را می‌گیرد.
در این تصویر صور ۶ اسیر دیگر هم کنده کاری شده‌است و سنگتراشی بخش پایین که دربردارنده تصویر اسیران است همگی برهنه نشان داده شده‌اند و در حالی که دست هر کدام از پشت بسته‌است از چپ به راست پشت سر پادشاهی که تاج بر سر دارد، مشابه با کلاه مادی‌های شرقی و پارسیانی که حدود هزار و ۵۰۰ سال بعد به حکومت رسیدند و در حرکت است.
در زیر این صحنه هم سنگ‌نگاره‌ای که نشانگر پیروزی آنوبانی‌نی است تراشیده شده است و این اثر مربوط به قرن ۲۲ پیش از میلاد که شباهت بسیاری به سنگ نگاره مشهور نارام سین آکدی دارد از لحاظ تاریخی با فاصله نزدیکی با آن پدید آمده و ممکن است پس از تضعیف قدرت نارام سین و فرزند وی شارکالی شاری توسط حاکم لولوبی پدید آمده باشد.
نام آنوبانی نی آکدی بوده و نوشته مربوط به سنگ نگاره نیز به زبان آکدی است و در نتیجه این گمان وجود دارد که حاکم مزبور ممکن است یک حاکم دست نشانده آکدی باشد و اینکه نام محل سنگ نگاره به صراحت ذکر شده و به ظاهر نشان می‌دهد که این محل در مرکز متصرفات آنوبانی نی نبوده و شاید صحنه پیروزی یا مرز متصرفات وی بوده‌است.
این اثر به سنگ‌نبشته بیستون که در حدود ۲ هزار سال پس از آن ساخته شده شباهت دارد و به عقیدهٔ برخی محققان داریوش بزرگ سنگ نبشته بیستون را با الهام از این اثر ساخته‌است.
۲ نفر از اسیران که بزرگ‌تر از سایر اسیران تصویر شده‌اند در پشت الهه اینانا (ایشتار) قرار دارند و دیگر اسیران در صف زیرین قرار گرفته‌اند و همگی برهنه که دستانشان از پشت بسته شده‌است و در زیر پای پادشاه اسیری دیگر لگدکوب شده و کتیبه‌ای به زبان اکدی با این مضمون نقل شده و این اثر در شهر سرپل ذهاب در ارتفاع ۱۶ متری و بر صخره‌ای به نام میان‌کل قرار دارد.
