استخراج شیره سقز به روش سنتی توسط بهره‌برداران محلی با ایجاد زخم‌های سطحی در ساقه درخت بنه و چسباندن کاسه‌های کوچک گلی زیر این زخم‌ها برای جمع‌آوری شیره آن انجام می‌شود.
به گزارش گفتمان زاگرس:ماده‌ای چسبناک به رنگ سبز روشن داخل کاسه‌های گلی کوچک جمع می‌شود که خواص داوریی زیادی دارد و در صنعت نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد این همان شیره سقز (گون) است که از ساقه درختان بنه با ایجاد زخم‌های سطحی برداشت می‌شود.
درختان بُنه (قزوان یا دار بُن) منبع تولید شیره سقز یکی از منابع درآمدی بهره‌برداران محلی است که هر سه سال یک بار شیره این درختان به روش سنتی با نظارت اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان برداشت می‌شود.
درخت بنه در جنگل‌های بانه به صورت تک درخت در میان درختان بلوط رویده اگر چه آمار دقیقی از تعداد این درختان وجود ندارد اما تعداد آنها حدود ۲۰ هزار اصله تخمین زده می‌شود که بیشتر در مناطق جنگلی آلوت و روستاهای اطراف آن روییده است.
شیره سقز به عنوان یک مُلین قوی در درمان مشکلات گوارشی استفاده می‌شود همچنین در تهیه آدامس، عطر، خوشبوکننده‌ها، حشره‌کش‌ها و در صنعت داروسازی کاربرد فراونی دارد و علاوه بر آن در صنعت پلاستیک سازی، تهیه واکس، چرم و صنعت چاپ نیز کاربرد دارد.
پنج اصله درخت در یک هکتار
یکی از بهره برداران محلی روستای کانی مامر گفت: از سال ۹۵ تاکنون برای جلوگیری از آسیب به درختان تنها یک دوره شیره از درختان بُنه برداشت کردیم ضمن اینکه حدود ۲ ماه برای یک دوره برداشت زمان داریم.
خالق ابراهیم رستم‌زاده افزود: در محدوده‌ای که ما شیره سقز برداشت می‌کنیم حدود ۱۷۰ اصله درخت وجود دارد بطوریکه در هر هکتار تنها پنج اصله درخت بُنه باقی مانده است.
وی به عواملی طبیعی که درختان بُنه را تهدید می‌کند اشاره کرد و اظهار داشت: با توجه به اینکه محدوده جنگلی در نواحی کوهستانی قرار دارد، رانش زمین و سیل از مهمترین حوادث طبیعی عامل از بین رفتن درختان جنگلی بویژه بُنه است.
رستم زاده یادآور شد: در روستای ما که ۱۲ خانوار جمعیت دارد، ۲ نفر از اهالی با نظارت اداره منابع طبیعی از این درختان سقز برداشت می‌کنند و قیمت هر کیلوگرم شیره سقز در بازار آزاد را حدود یک میلیون ۹۰۰ هزار ریال است که در هر دوره برداشت حدود ۶۰ کیلوگرم از این شیره برداشت می‌کنیم.
برداشت غیر اصولی درخت بنه را خشک می کند
مسوول دفتر نماینده نظام مهندسی منابع طبیعی و آبخیرداری و جهاد کشاورزی بانه نیز گفت: شیره سقز کاربردهای زیادی دارد و مهمترین کاربرد آن در صنایع دارویی و چرم سازی است.
محمد بهاری افزود: بذر یا میوه بُنه نیز هم به صورت خام و تولید ادویه های مختلف کاربرد دارد و با هنر دست هنرمندان محلی در درست کردن تسبیح و صنایع چوب سازی کاربرد زیادی دارد.
وی اظهار داشت: برداشت شیره سقز به لحاظ اقتصادی برای مردم محلی سودمند است چرا که معیشت مردم در مناطق جنگلی به منابع طبیعی منطقه وابسته است.
بهاری با بیان اینکه بهره برداری غیر اصولی باعث از بین رفتن و خشک شدن درختان بنه می‌شود، اظهار داشت: در صورتی که تعداد زخم‌های درخت برای برداشت کمتر از ۲۰ سانتی‌متر فاصله داشته باشد به درخت آسیب می‌رساند.
وی تاکید کرد: فاصله زمانی سه ساله برای ترمیم زخم‌های درخت در نظر گرفته می‌شود که در این فاصله زمانی درخت بار دیگر برای برداشت شیره آماده می‌شود.
برداشت شیره سقز در ۷۵ روستای بانه
رییس منابع طبیعی و آبخیزداری بانه هم با بیان اینکه در ۷۵ روستای این شهرستان درخت بُنه وجود دارد که از آنها شیره سقز برداشت می‌شود، گفت: هر سه سال یک بار قراردادی با بهره‌برداران محلی منعقد می‌شود.
عثمان افتخاری افزود: درختان بُنه بعد از هر دوره نیاز به بازسازی و ترمیم زخم ایجاد شده روی ساقه دارد بنابراین دوره برداشت شیره سقز در هر روستا سه ساله است که توسط بهره‌برداران با تجربه محلی انجام می‌شود.
وی میانگین برداشت شیره سقز در این شهرستان را بطور متوسط یک هزار و ۶۰۰ کیلوگرم در هر سال اعلام کرد و اظهار داشت: با برنامه ریزی‌های انجام شده امسال ۳۴ بهره بردار در ۱۳ روستا، شیره سقز برداشت می‌کنند.
افتخاری تاکید کرد: توده‌های درختان بُنه با فاصله حدود ۵۰ متر و بیشتر در منطقه آلوت قرار دارند و قدمت آنها نسبت به درختان دیگر مناطق بیشتر است بطوریکه سن برخی درختان بیش از ۳۰۰ سال تخمین زده می‌شود.
وی با بیان اینکه کارگاه برای فرآوری شیره سقز در شهرستان بانه وجود ندارد، گفت: برداشت شیره سقز در اواخر خرداد شروع و تا پایان مرداد ادامه دارد و مرحله جمع آوری نیز تا اواسط شهریور طول می‌کشد، این شیره گاهی به صورت سنتی توسط افراد محلی به عنوان آدامس محلی فرآوری و در بسته‌های کوچک در بازار توزیع می‌شود.
رییس منابع طبیعی و آبخیزداری بانه یادآور شد: اغلب شیره سقزی که از درختان بُنه شهرستان بانه برداشت می‌شود توسط افرادی برای استفاده در صنایع داور سازی و دیگر صنایع خریداری و از شهرستان خارج می‌شود.
شهرستان بانه ۸۵ هزار هکتار منابع طبیعی دارد که بیش از ۵۰ هزار هکتار از این منابع را جنگل های بلوط تشکیل می دهد که درختان بنه نیز در میان این درختان به صورت تک درخت گاهی به صورت مجموعه از درختان رشد یافته است.
شهرستان مرزی بانه با ۱۵۸ هزار نفر جمعیت در ۲۷۰ کیلومتری غرب سنندج مرکز استان واقع شده است.
ایرنا