به گزارش گفتمان: مریوان سال ۱۳۹۶ به عنوان شهر جهانی کلاش به ثبت رسید تا بدین گونه این هنر ارزشمند کُردی هم به جهانیان معرفی و هم حفظ شود.
اوایل که بحث پیشنهاد ثبت جهانی کلاش مریوان داده و اخباری در این راستا در رسانه‌های مختلف منتشر شد، به غیر از کُردها کمتر کسی در ایران نام کلاش را به عنوان پای‌افزار شنیده بود ولی بعد از ثبت جهانی مریوان و انعکاس رسانه‌ای و حضور تورهای گردشگری اکنون خیلی‌ها با این گیوه ویژه اهالی مناطق کُردنشین کشور آشنایی دارند.
مریوان به برند جهانی کلاش تبدیل شد و اوایل تب وتاب زیادی هم در بین مردم ایجاد کرد؛ ناگفته نماند همراهی، همکاری، دلسوزی و پای کار بودن شهروندان این شهر یکی از عوامل موفقیت در ثبت جهانی بود.
قرار بود مسئولان هم در مقابل، براساس دستورالعمل‌های شورای جهانی صنایع دستی که برای شهرهای ثبت شده در هر حوزه‌ای ابلاغ می کنند اقداماتی را هم چون ایجاد موزه، نمایشگاه و المان و رشته آموزشی در مراکز و مدارس فنی و حرفه‌ای و غیره انجام دهند.
جالب است که نه تنها موارد مذکور اجرایی نشده است بلکه هنوز بعد از گذشت چهار سال وقتی وارد شهر مریوان می‌شویم تنها چیزی که از یک شهر جهانی کلاش مشاهده می کنیم وجود المان کلاش در ورودی شهر است و دیگر نمادی که بیانگر این مهم باشد به چشم نمی‌خورد.
افزون بر این موارد، یکی از ضروریات هر شهری که عنوان جهانی کسب می کند، داشتن دبیرخانه شهر جهانی است که مریوان هنوز فاقد آن است.
سال ۱۴۰۰ مدیرکل وقت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کردستان خبر از احداث ساختمان دبیرخانه شهر جهانی کلاش در مریوان داد و اعلام کرد ساخت این پروژه در زمینی به مساحت ۲۶۲ مترمربع آغاز شده است و بعد از تکمیل هم بخشی از آن را در اختیار کلاش بافان واجد شرایط قرار می دهند.
حال نه تنها این ساختمان هنوز به اتمام نرسیده بلکه هنوز هم شهر جهانی کلاش مریوان فاقد دبیر است و این موارد نقاط ضعفی است که اگر به سرعت حل و فصل نشود امکان تمدید عنوان شهر جهانی کلاش برای مریوان به خطر می افتد.
در ابتدا دبیرخانه شهرجهانی کلاش به شهرداری مریوان سپرده شد که سرپرست شهرداری مریوان اظهار کرد: یک سال و نیم گذشته به دلیل اینکه هیچ میزان اعتباری در اختیار این نهاد قرار داده نشد دبیرخانه را به اداره کل میراث فرهنگی تحویل دادند.
سیدعرفان حسینی که آذرماه سال ۱۴۰۱ به عنوان سرپرست شهرداری مریوان انتخاب شد، افزود: در جریان جزییات مصوبات و یا اقداماتی که شهرداری باید در قبال شهر جهانی کلاش انجام دهد، نیستم.
وی ادامه داد: از زمانی که این مسئولیت را پذیرفتم تاکنون هم موضوعی در شهرداری در ارتباط با شهر جهانی کلاش و فعالیت هایی که باید در این رابطه انجام دهیم، مطرح نشده است.
امروز که از مسئولان ذیربط سوال می شود آیا عنوان شهرجهانی کلاش برای مریوان حفظ خواهد شد یا چرا دیگر هم چون سال های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ در فضای شهری نمودی از کلاش و جهانی بودن این شهر را شاهد نیستیم؟ گفته می شود که زمانی که مریوان ثبت جهانی شد امکانات لازم برای آن فراهم نبود.
این پاسخ خود سوالات زیادی دیگری را در پی دارد و اینکه چرا در چنین شرایطی مدیران و مسئولان اعتراضی نمی کنند و سکوت را بر بیان نبود امکانات ترجیح می دهند و وقتی که تغییرات مدیریتی اتفاق می افتد آن هم بعد از گذشت چند سال و به خطر افتادن عنوانی که بعد از طی مراحل سختی حاصل شده است تازه از نبود فاکتور و زیرساخت های لازم سخن به میان می آورند.
البته ناگفته نماند از این سکوت های مدیران در دوره خود نمونه های کمی نداریم و اگر امروز پروژه‌های نیمه تمام زیادی روی دست دولت مانده بخشی از آن به همین شیوه غلط بر می‌گردد.
تعجیل در ثبت جهانی مریوان
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کردستان اظهار کرد: ثبت هر شهری در فهرست شهرهای جهانی خبری خوشایند است و استان کردستان سه عنوان شهر جهانی اورامان، شهر جهانی خلاق موسیقی و شهرجهانی کلاش را دارد.
منصور مهرزاد در ارتباط با وضعیت شهر جهانی کلاش، گفت: تا زمانی که همه ادارات و مردم پای کار نیایند نمی توان اقدام موثر و موفقیت آمیزی انجام داد.
وی با طرح این سوال که آیا امروز مردم مریوان کلاش می پوشند؟، اضافه کرد: کشوری همچون چین به شیوه های مختلف به ویژه از طریق تولید و پخش فیلم و مستند فرهنگ و هنرش را صادر می کند؛ به گونه ای که امروز همه دنیا با چاپستیک (چوب غذاخوری چینی ها) آشنایی دارند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کردستان معتقد است به نوعی در ثبت مریوان به عنوان شهر جهانی کلاش عجله شد و امروز هم انجام همه مصوبات و دستورالعمل های شهر جهانی از سوی این اداره کل امکان پذیر نیست و باید سایر ارگان ها هم همکاری کنند.
مهرزاد یادآور شد: در راستای آموزش جامعه محلی و صاحبان کسب و کارهای گردشگری فعالیت های خوبی انجام شده ولی کافی نبوده و در مجموع در زمینه شهر جهانی کلاش موفق عمل نشده است.
وی اظهار کرد: در دوره ای دبیرخانه شهر جهانی کلاش مریوان به شهرداری سپرده شد ولی عملا کاری انجام ندادند.
ضرورت اختصاص ردیف اعتباری برای شهرهای جهانی
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کردستان حفظ عنوان شهر جهانی کلاش را از مهمترین دغدغه های این اداره کل خواند و گفت: چهار سال گذشته که اقدام به ثبت شهر جهانی کلاش شد در مریوان ظرفیت لازم وجود داشت ولی امکانات آن فراهم نبود.
فرهاد حامدی با اشاره به اینکه مردم شهر مریوان در هر زمینه ای که به نفع شهرشان باشد وارد عرصه می شوند، اضافه کرد: چهار سال پیش زمانی که هیاتی از شورای جهانی کلاش به مریوان آمدند افزون بر یک هزار و ۵۰۰ نفر از مردم این شهر با پوشیدن کلاش و لباس کُردی به استقبال آنها آمدند.
وی با تایید اینکه دبیر شهر جهانی کلاش هنوز مشخص نشده است، افزود: تغییر مدیریتی در شهرداری و جوابگو نبودن و اینکه مبحث شهر جهانی کلاش جزو دغدغه های مهم این نهاد نبود، باعث شده این مبحث مغفول بماند و بیشترین بار آن هم بر روی دوش اداره کل میراث فرهنگی استان بیفتد.
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کردستان با اعلام اینکه باید عنوان شهر جهانی کلاش برای مریوان بماند و حفظ شود، یادآور شد: برنامه داریم که سه شهر جهانی دیگر در استان کردستان به ثبت برسانیم که در حال انجام مقدمات لازم دراین رابطه هستیم.
حامدی اظهار کرد: افزون بر اینکه در قانون حمایت از صنایع دستی آمده، شهرهای جهانی در اولویت قرار دارند و باید بودجه به آن ها اختصاص یابد ولی تاکنون ردیف بودجه ای برای ۶ شهر جهانی ایران درحوزه صنایع دستی در نظر گرفته نشده است.
دیگر تهدیدات پیش روی تولید کلاش
افزون بر موارد مذکور مسئله دیگری که استمرار آن می تواند خطر دیگری برای کلاش باشد گرایش کلاش بافان به تولید مدرن و خارج شدن از تولید سنتی آن است.
مواد اولیه بکار گرفته شده در کلاش شامل نخر، پارچه، موی بُز، تسمه چرمی و نرینه گاو است و رویه کلاش از نخ سفید بافته می شود؛ پارچه ها روی هم فتیله می شوند و کفی یا زیره کلاش را می سازند. تسمه های چرمی اجزای کلاش را محکم می کنند و قطعات کوچک نرینه گاو به کار تزئین نوک و پاشنه کلاش می آید.
رویه کلاش سفید است؛ زیره آن هم به رنگ های آبی و قرمز تولید می شود البته امروزه در رنگ های دیگری هم به ویژه در کلاش هایی که برای بانوان تهیه می شود، تولید و روانه بازار می شود.
رویه کلاش با استفاده از نخ و سوزن بافته می شود و این کار نیاز به دقت و ظرافت دارد به همین دلیل توسط بانوان این کار انجام می شود ولی زیره کلاش به دلیل نیاز به قدرت بدنی بیشتر در گذشته توسط آقایان تولید می شد و امروزه بسیاری از کارگاه های تولیدی اقدام به تهیه آن از طریق دستگاه و ماشین آلات ویژه آن می کنند.
مولود خُسبی یکی از تولیدکنندگان کلاش در مریوان که نشان ملی مرغوبیت صنایع دستی را هم دریافت کرده است اظهار کرد: یکی از مواردی که کیفیت کلاش را تهدید می کند ساخت زیره آن با استفاده از دستگاه است.
وی با اشاره به اینکه هنوز رویه کلاش به شیوه سنتی و بیشتر توسط بانوان بافته می شود، افزود: زیره کلاش وقتی به صورت سنتی و با دست ساخته می شود کیفیت بیشتری دارد و ما آن را ۱۵ سال تضمین می کنیم ولی تولید آن با دستگاه یک سال هم دوام نمی آورد.
این تولیدکننده و صادرکننده کلاش اضافه کرد: با استفاده از دستگاه در روز ۲۰۰ جفت زیره کلاش تولید می شود در حالیکه با دست توسط استادکاری ماهر سه جفت زیره امکان تولید دارد.
خسبی از دیگر تفاوت های زیره کلاش تولید شده با شیوه مدرن و سنتی را قیمت آنها خواند و گفت: کلاشی که زیره آن با دست ساخته شده باشد هر جفت آن یک میلیون و ۱۰۰ هزار تومان است ولی اگر زیره آن با دستگاه درست شده باشد قیمتش ۵۵۰ هزار تومان است.
ثبت عنوان شهر جهانی فرآیند پیچیده‌ای دارد و تعهداتی هم در راستای آن ایجاد می شود که باید برای اجرای آنها برنامه‌ریزی کرد و لازمه این کار هم وجود دبیرخانه است؛ که به گفته رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان مریوان هفته آینده دبیر شهر جهانی کلاش مشخص می شود.
مصطفی طاهری با اشاره به اینکه ۶ هزار کارت تولید انفرادی کلاش در مریوان تاکنون صادر شده است، اظهار کرد: در راستای حفاظت از کیفیت کلاش تولیدی در نظر داریم که خدماتی هم چون بیمه (در حال حاضر یک هزار و ۵۰۰ نفر از کلاش بافان زیر پوشش بیمه صنایع دستی قرار دارند) و تسهیلات در اختیار افرادی که اقدام به تولید بی کیفیت می کنند؛ قرار ندهیم و از کسانی که به شیوه سنتی و با کیفیت بالا کلاش تولید می کنند، بیشتر حمایت کنیم.
اداره کل میراث فرهنگی استان تاکنون با برگزاری کارگاه های آموزشی و نشست های تخصصی در حوزه بازرگانی، بازاریابی و بسته بندی و حضور غرفه شهر جهانی کلاش در نمایشگاه‌ها و مراسم‌های ملی برای حفظ این عنوان تلاش کرده است ولی بی شک برای اینکه مریوان همچنان به عنوان شهر جهانی کلاش باقی بماند به حضور و تعامل دیگر ادارات و نهادها هم نیاز است.