گفتمان زاگرس:تحریر الشام، نامی است که این روزها با اشغال شهر حلب در سوریه، بیش از قبل در رسانه ها مطرح می شود. تحریرالشام ابتدا توسط داعش تاسیس شد و سپس با القاعده ادامه داد و توسط آمریکا گروه تروریستی شناخته شد.
اما رهبر این گروه تروریستی که البته مدعی جهادی بودن است، کیست؟
در رسانه ها او را “ابو محمد الجولانی” می خوانند اما درباره نام واقعی اش، اتفاق نظر وجود ندارد. برخی منابع نام او را احمد حسین الشرع ذکر کرده اند و به گفته برخی دیگر نام اصلی اش اسامه العبسی الواحدی است.
ابو محمد الجولانی و نشان رسمی تحریرالشام
وزارت خارجه آمریکا در ماه مه ۲۰۱۳، الجولانی را در فهرست تروریست‌های جهانی قرار داد و چهار سال بعد، پاداشی ۱۰ میلیون دلاری برای هر کسی که اطلاعاتی در مورد دستگیری او ارائه دهد، تعیین کرد. نام مستعار “الجولانی” از نام بلندی های جولان گرفته شده که رژیم صهیونیستی در جنگ ۱۹۶۷ آن را اشغال و ضمیمه خاک خود کرد.
الجولانی در بیانیه‌ای صوتی در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۴، اعلام کرد که با آمریکا و متحدانش خواهد جنگید اما بعداً از تهدید آمریکا عقب‌نشینی کرد. در مصاحبه‌ای که مارتین اسمیت، روزنامه‌نگار آمریکایی، اوایل فوریه ۲۰۲۱ با الجولانی انجام داد، او گفت که هیئت تحریر الشام هیچ تهدیدی برای ایالات متحده نیست و از دولت آمریکا خواست تا این گروه را از فهرست تروریستی خود خارج کند. الجولانی افزود که ما برخی از سیاست‌های غربی در منطقه را نقد می‌کنیم اما قصد حمله به کشورهای غربی را نداریم.
پدر الجولانی در یکی از ادارات دولتی دیرالزور سوریه مشغول به کار بود. اسامه نیز در همین شهر به دنیا آمد. او در اوایل نوجوانی همراه خانواده‌اش به شهر اصلی خود، ادلب، نقل مکان کرد و دیپلم خود را از آنجا گرفت. سپس وارد دانشکده پزشکی شد و دو سال در رشته پزشکی تحصیل کرد. در سال ۲۰۰۳ او که در سال سوم پزشکی بود، به عراق رفت و به گروه القاعده تحت رهبری ابو مصعب الزرقاوی پیوست.
او به سرعت در صفوف القاعده عراق پیشرفت کرد و به یکی از نزدیکان ابو مصعب الزرقاوی، رهبر وقت این سازمان، تبدیل شد. پس از کشته شدن الزرقاوی در یک حمله هوایی آمریکایی در سال ۲۰۰۶، الجولانی عراق را ترک کرد و مدتی کوتاه در لبنان به گروه مسلح “جند الشام” کمک‌های لجستیکی ارائه داد. او سپس به عراق بازگشت اما این بار توسط ارتش آمریکا دستگیر و به اردوگاه بوکا، زندانی برای هزاران “افراطی مظنون”، منتقل شد.
در زندان، الجولانی به آموزش زبان عربی فصیح به زندانیان دیگر پرداخت و محبوبیت زیادی کسب کرد. پس از آزادی از زندان بوکا در سال ۲۰۰۸، الجولانی فعالیت نظامی خود را از سر گرفت و این بار در کنار ابوبکر البغدادی، رهبر وقت داعش، به فعالیت پرداخت. او به سرعت در جنگ‌ها برجسته شد و به عنوان فرمانده عملیات داعش در استان نینوا منصوب شد. برخی معتقدند آزادی او از زندان امریکایی ها، در پی یک توافق بین او و امریکا برای همکاری های دراز مدت صورت گرفته است.
در سال ۲۰۱۱، الجولانی نقش مهمی در برنامه‌ریزی برای تأسیس شعبه‌ای از داعش در سوریه ایفا کرد. او بر تشکیل گروهی به نام “جبهه النصره” نظارت داشت. این گروه به عنوان شاخه سوری داعش تحت رهبری ابو بکر البغدادی عمل می‌کرد و البغدادی نیز با تأمین جنگجو، سلاح و پول به الجولانی کمک کرد. الجولانی در ژانویه ۲۰۱۲ به عنوان امیر جبهه النصره منصوب شد. در همان زمان، وزارت خارجه آمریکا جبهه النصره را یک “سازمان تروریستی” اعلام کرد و آن را نام مستعار جدیدی برای القاعده عراق که به نام دولت اسلامی عراق یا همان داعش نیز شناخته می‌شود، دانست.
تحت رهبری الجولانی، النصره به تدریج به یکی از قدرتمندترین گروه‌های تروریستی در سوریه تبدیل شد.
در آوریل ۲۰۱۳ البغدادی تصمیم گرفت جبهه النصره را منحل کند و جایگاه آن را به عنوان یک گروه فرعی در دولت داعش تقلیل دهد. این اقدام، تمام رهبران و تصمیم‌گیری‌های جبهه النصره را تحت کنترل ابو بکر البغدایی قرار می‌داد. الجولانی مخالفت کرد و سوگند وفاداری به ایمن الظواهری، رهبر القاعده، خورد و الظواهری نیز درخواست الجولانی برای حفظ گروهش به عنوان یک نهاد مستقل را تأیید کرد.
این در حالی بود که ، النصره قبلاً با البغدادی بیعت کرده بود. این تغییر در وفاداری، النصره را به شاخه رسمی القاعده در سوریه تبدیل کرد. البغدادی از این تغییر خشگین شد و اعلام کرد که به وحدت سازمان‌ها تحت یک چتر واحد ادامه خواهد داد. این امر منجر به درگیری بین جبهه النصره و داعش برای کنترل سرزمین‌های اشغال شده سوری شد.
ایمن الظواهری و ابوبکر البغدادی
النصره با سایر گروه‌های مخالف سوری نیز درگیر شد، گاهی به آنها حمله می‌کرد و گاهی اوقات سرزمین‌هایشان را تصرف می‌کرد. همچنین جبهه النصره در برخی از نبردها علیه ارتش آزاد سوریه وارد شد؛ با این حال، در برخی مناطق تحت کنترل مخالفان، به ویژه جایی که بیشتر جنگجویان آن سوری بودند و بسیاری از آنها علیه نیروهای آمریکایی در عراق جنگیده بودند، در کنار این گروه‌ها عمل می‌کرد. برعکس، داعش که عمدتاً از جنگجویان خارجی تشکیل شده بود، در سوریه پذیرفته نبود.
جبهه النصره، صرف‌نظر از طبقه‌بندی آن به عنوان یک سازمان تروریستی جهانی، به دلیل وحشیگری و تلاش برای تحمیل یک نسخه سختگیرانه از شریعت اسلامی در مناطق تحت کنترل خود، مورد انتقاد شدید داخلی در سوریه قرار گرفت.
در اواخر ماه مه ۲۰۱۵، در جریان جنگ داخلی سوریه، احمد منصور، روزنامه‌نگار، مصاحبه‌ای با الجولانی انجام داد که از شبکه الجزیره پخش شد. در این مصاحبه که چهره او مخفی نگه داشته شده بود، الجولانی کنفرانس صلح ژنو را مسخره کرد و ادعا کرد که ائتلاف ملی نیروهای انقلاب و مخالفین که مورد حمایت غرب است، نماینده مردم سوریه نیست و هیچ حضور میدانی در سوریه ندارد.
الجولانی همچنین اظهار داشت که النصره هیچ برنامه‌ای برای حمله به اهداف غربی ندارد و اولویت آن مبارزه با رژیم سوریه، حزب‌الله و دولت اسلامی (داعش) است. او در آن زمان گفت: “جبهه النصره هیچ برنامه یا دستورالعملی برای هدف قرار دادن غرب ندارد. ما از ایمن الظواهری دستورالعمل صریحی دریافت کرده‌ایم که از استفاده از سوریه به عنوان پایگاهی برای حمله به ایالات متحده یا اروپا خودداری کنیم تا ماموریت اصلی علیه رژیم مختل نشود. شاید القاعده این کار را انجام دهد اما اینجا در سوریه نه… ما از یک طرف با نیروهای اسد، از طرف دیگر با حزب‌الله و از طرف سوم با داعش می‌جنگیم. همه اینها به منافع مشترک آنها مربوط می‌شود.”
ابومحمد الجولانی
هنگامی که از الجولانی در مورد برنامه‌های النصره برای سوریه پس از جنگ پرسیده شد، او اظهار داشت که پس از پایان جنگ، قبل از اینکه هر کسی به فکر “ایجاد یک دولت اسلامی” باشد، با تمام گروه‌ها در کشور مشورت خواهد شد. این اشاره‌ای به البغدادی بود. او همچنین گفت که النصره به اقلیت علوی در سوریه به رغم حمایت از رژیم اسد، حمله نخواهد کرد و افزود: “جنگ ما مسئله انتقام‌جویی از علوی‌ها نیست، اگرچه آنها در اسلام کافر محسوب می‌شوند.”
تا اکتبر ۲۰۱۵، الجولانی خواستار حملات تصادفی به روستاهای علوی‌نشین در سوریه شد و گفت: “هیچ راهی جز تشدید جنگ و هدف قرار دادن شهرها و روستاهای علوی‌نشین در لاذقیه وجود ندارد.” او همچنین خواستار حملات علیه روس‌ها به دلیل حمایتشان از رژیم سوریه شد.
در ۲۸ ژوئیه ۲۰۱۶، الجولانی در یک پیام صوتی اعلام کرد که جبهه النصره از این پس با نام جدید جبهه تحریر الشام شناخته خواهد شد. برخی تحلیلگران این اظهارات را اعلام جدایی از القاعده تعبیر کردند، اما از آنجایی که به طور خاص به القاعده اشاره نشده و الجولانی همچنان به ایمن الظواهری وفادار بود، این تفسیر مورد تردید قرار گرفت.
در ۲۹ نوامبر ۲۰۲۴ (۹ آذر ۱۴۰۳) نیروهای تحریر الشام در حالی که از تجهیزات جدیدی مانند پهپادهای انتخاری برخوردار بودند و حتی نوع لباس هایشان با قبل فرق داشت، به حلب حمله کردند و توانستند بخش های زیادی از آن را مجدداً اشغال کنند. این حمله چند روز بعد از آتش بس بین لبنان و اسرائیل رخ داد و شائبه های حمایت اسرائیل از تحریرالشام را تقویت کرد.
الجولانی در اتاق فرماندهی جنگ تحریر الشام
نیروهای جولانی آذر ماه ۸ سال قبل، توسط ارتش سوریه، سپاه ایران، نیروهای هوایی روسیه و نیروهای حزب الله و سایر نیروهای جبهه مقاومت، از حلب بیرون رانده شده و به ادلب رفته بودند. با این حال، ساعاتی پس از حضور نیروهای تحریر الشام در حلب، او عصر ۹ آذر، با یک خودروی شاسی بلند سفید وارد حلب شد تا جنگ را از نزدیک هدایت کند.