گفتمان زاگرس ::این مستند روایت زندگی حاج محمدعلی قربانی، مداح برجسته اهل ایلام است که در مناسبت‌های مذهبی، زیارت‌ها و مجالس سوگواری حضور دارد و به دو زبان کردی و فارسی مداحی میکند.
این مستند لایه‌هایی از مسیر معنوی او را در همراهی با مردم در مجالس مداحی نمایش می‌دهد؛ و از تاثیر اجتماعی و معنوی مداحی در پیوند میان افراد و ارزش‌های مذهبی سخن می‌گوید.
کارگردان با انتخاب فضای بومی ایلام و زبان کردی تلاش میکند تا فرهنگ مذهبی محلی را از زاویه‌ای کمتر دیده شده به تصویر بکشد؛ جایی که مداحی نه تنها ابزار ستایش دینی، بلکه عنصر پیوند دهنده هویت قومی، زبان، مذهب و سنت است.
وی با قرار دادن سوژه در مسیر واقعی حرکت و حضور اجتماعی از زیارت‌ها تا مجالس عزاداری نقش محوری مداحان در حفظ پیوند مردم با ارزش‌های مذهبی در بافت فرهنگی ایلام را به خوبی نمایش داده است.
از نقاط قوت برنامه میتوان به انتخاب سوژه اشاره کرد، انتخابی متفاوت و دور از نگاه‌های کلیشه‌ای. این شخصیت به عنوان حامل سنت‌های شفاهی و آئینی، جذابیت مستند را بالا برده است.
دو زبانه بودن مداحی‌ها بویژه در فضای مذهبی، به مستند غنای فرهنگی خاصی داده و پیوند میان هویت قومی و آئینی را نشان می‌دهد. حرکت شخصیت در مسیر‌های جاده‌ای و زیارتی، ساختاری پویا ایجاد کرده و مانع رکود بصری شده است. جاده می‌تواند استعاره‌ای از سیر زندگی و سلوک عرفانی باشد.
با تصویر برداری از بافت محلی و فضا سازی مذهبی، فضای روستایی، محلی و مذهبی به خوبی ثبت شده‌اند که حسن مستند بودن را تقویت میکند و مخاطب را به درون جهان شخصیت دعوت میکند. اما کار نقاط ضعفی هم در کنار نقاط قوت و برجستگیهایش دارد. برخی سکانس‌ها بویژه در نیمه دوم دچار کش آمدگی هستند.
اگر چه مستند می‌کوشد به ریتم زندگی شخصیت وفادار باشد، اما از دیدمخاطب عام ممکن است کند و یکنواخت تلقی شود. بیشتر تمرکز مستند بر مداحی‌ها و حضور بیرونی شخصیت است، در حالی که عمق روانی یا خانوادگی شخصیت چندان واکاوی نشده است.
این فقدان باعث می شود بیننده نتواند پیوند عاطفی عمیق تری با او برقرار کند. اگر از فرم‌های خلاقانه‌تر مانند بازسازی، روایت دوم شخص، استفاده از آرشیو یا صدای ذهنی در روایت استفاده می‌شد جذابیت بیشتری در کار لیجاد می‌شد. روایت خطی و مستقیم باعث شده مستندکمی قابل پیش بینی باشد.
اما در نهایت مستند “پیرمرد و جاده ” با نگاهی انسانی و صمیمی به یک مداح پیشکسوت محلی، اثری شریف، پر از لحظات بکر، صداقت تصویری و احترام به سنت‌های بومی است. هر چند در روایت پردازی و ساختار میتوانست با استفاده از تکنیک‌های خلاقانه‌تر، لایه مندتر و جذاب‌تر عمل کند
سودابه نیک رفتار – کارشناس رسانه