تالاب زریبار (زریوار) مریوان، بزرگترین دریاچه آب شیرین غرب ایران به دلیل دخالت‌های اشتباه انسانی، ورود فاضلاب به آن و رشد بی‌رویه نیزارها، اکنون در معرض خطر قرار گرفته است.
به گزارش گفتمان زاگرس، تالاب آب شیرین زریبار در فاصله سه کیلومتری غرب شهر مریوان در کردستان و از مکان‌های دیدنی و گردشگری این استان است؛ آب این دریاچه از تعدادی چشمه کف‌جوش و بارندگی‌های سالانه تأمین می‌شود و طول آن حدود پنج کیلومتر و عرض آن حدود ۱.۶ کیلومتر است و وسعت تالاب به دلیل تغییرات حجم آبی در فصول مختلف متغیر است و حداکثر عمق آن در برخی نقاط تا ۱۰ متر نیز می‌رسد.
زریبار از قطب‌های گردشگری و توریستی غرب کشور بوده و حدود ۲۸۰ گونه پرنده مهاجر و بومی در این تالاب زندگی می‌کنند که از مهمترین آن می‌توان به غاز پیشانی سفید کوچک(قازه لاله) و اردک چشم بلوطی(چاو که وه له) اشاره کرد و تعداد زیادی از این گونه پرندگان که در محوطه قایقرانی می‌توان آنها را مشاهده کرد شامل چنگر، انواع کاکایی، کشیم بزرگ و کوچک، انواع اردک، خودکا و عقاب تالابی است.
انواع ماهی‌ها و دوزیستان و پستانداران از ماهی کپور، آمور، بیگ هد، فیتوفاک، اردک ماهی، کاراس، میگو، مار ماهی، مار آبی، لاکپشت خزری، ول آبی(موش کور) و قورباغه، گراز، شغال، گربه وحشی، سگ آبی و سمور آبی هم در این تالاب زندگی می‌کنند.
گیاهان شناوری چون سراتوفیلیوم، سریوفیلیوم و گونه‌هایی از گیاهان خاردار و گونه‌های نی، هزارنی، بارهنگ آبی، نیلوفر آبی، علف هفت بند، پیچک ها، لویی، بزواش، جگن و نعناع پوشش گیاهی این تالاب را تشکیل می‌دهد.
دریاچه زریبار که به عنوان نگین غرب ایران شناخته می‌شود، در یک دره طولی وسیع قرار دارد و از ۲ طرف غرب و شرق با کوه‌های پوشیده از جنگل احاطه شده و پوشش غالب اراضی منطقه را جنگل و بیشه‌زارهای نیمه انبوه تشکیل می‌دهد که گونه غالب جنگلی آن بلوط ایرانی است.
زریبار در بهمن ۹۷ به عنوان بیست و پنجمین تالاب ایران در کنوانسیون رامسر ثبت شد. کنوانسیون رامسر، پیمانی مربوط به تالاب‌های مهم بین‌المللی، به ویژه تالاب‌های زیستگاه پرندگان آبزی است که برای حفاظت از تالاب‌ها، حیوانات و گیاهان وابسته به آنها در سال ۱۹۷۱ میلادی در شهر رامسر به تصویب رسید. در ابتدا این معاهده به امضای نمایندگان ۱۸ کشور شرکت‌کننده رسید، اما اکنون ۱۶۹ کشور جهان عضو این پیمان هستند.
هرساله و در تمام فصول، گردشگران و مسافران داخلی و خارجی قابل توجهی برای دیدن این تالاب زیبا به مریوان سفر می‌کنند و به دلیل وجود امکانات نسبتا مناسب از جمله، سایت قایقرانی، آلاچیق، شهربازی و رستوران‌های سنتی، شوق مردم برای حضور در این مکان گردشگری همیشه وجود دارد.
اما چند سالی می‌شود که این تالاب با مشکلات زیست‌محیطی متعددی دست و پنجه نرم می‌کند و جدا از طرفداران محیط زیست در استان، مسوولان از جمله استاندار کردستان نیز بر تلاش و جدیت برای رفع خطرات پیش روی ادامه حیات دریاچه تاکید دارند و بارها در این زمینه هشدار داده‌اند.
رشد بی‌رویه نیزارها، ورود بخشی از فاضلاب شهر مریوان و روستاهای حاشیه دریاچه زریبار به آن، کود شیمیایی، آتش زدن نیزارها و عدم رعایت نکات زیست محیطی در زمان صید ماهی، از جمله مهمترین مشکلاتی است که طی سال‌های اخیر، نگرانی بابت آلودگی آب تالاب و ایجاد خطر برای جانداران را بیشتر کرده است.
در سفری که به مریوان داشتم و از شهر که به سمت تالاب رفتم، بلافاصله به وجود تغییرات زیاد در این دریاچه پی بردم. کسانی که دو سه سال پیش به اینجا سفر کرده باشند به راحتی می‌توانند به رشد بی‌رویه نیزارها، افزایش بوی فاضلاب و کاهش کیفیت آب تالاب به خصوص در بخش شرقی آن پی ببرند.
برای اطلاع از آخرین وضعیت دریاچه زریبار و خطراتی که این تالاب را تهدید می‌کند با رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان مریوان صحبت کردم که به شدت اظهار نگرانی می‌کرد.
۳۰ درصد تالاب زریبار مُرده است
ابراهیم همت‌بلند با اشاره به ساماندهی فاضلاب ۶ روستای ضلع غربی دریاچه زریبار توسط شرکت آبفا و انتقال آن به تصفیه‌خانه فاضلاب مریوان، گفت: در حال حاضر فاضلاب سه روستای حاشیه این دریاچه(سیف سفلی، محمده و کولان) که در فاصله ۲ تا پنج کیلومتری تالاب قرار دارند در فصل پربارش وارد آب آن می‌شود.
وی با بیان اینکه موفق شدیم با کمک شرکت آبفا، فاضلاب محله بیسارانی شهر مریوان را به تصفیه‌خانه انتقال دهیم، افزود: به دلیل انجام ساخت و سازهای غیرمجاز در پایین‌تر از کد ارتفاعی سیستم انتقالی به تصفیه‌خانه، اکنون چهار لیتر بر ثانیه فاضلاب وارد دریاچه زریوار می‌شود.
رییس اداره حفاظت محیط زیست مریوان مشکل اصلی زریبار را پایین آمدن کیفیت آب آن اعلام کرد و یادآور شد: به دلیل ورود کود شیمیایی، فضولات حیوانی و مواد نیترات‌زا، جدا از ناسالم بودن آب دریاچه برای شرب، شنا هم در آن مناسب نیست، چراکه جلبک‌های سمی در آب تالاب رشد یافته است.
همت‌بلند با بیان اینکه روش اشتباه صید ماهی با قلاب در مریوان معمول است که از جو نیترات‌زا یا پوسیده برای آن استفاده می‌کنند، اضافه کرد: این موارد باعث شده که آلودگی آب زریوار با مواد نیترات‌زا و فسفات زیاد و بحث تغذیه گرایی مطرح شود، به این صورت که وجود جلبک و افزایش فعالیت‌های پلانکتون‌ها، فیتوپلانکتون‌ها موجب کاهش نفود روشنایی و نور در آب و خفگی موجودات به ویژه ماهی‌ها شده است.
وی با اشاره به اینکه ۳۰ درصد آب دریاچه زریوار(بخش شرقی) مُرده است، اظهار داشت: براساس آخرین مطالعه دانشگاه کردستان، میزان تغذیه‌گرایی در قسمت شمالی این دریاچه در حد پنج است و در نیمه جنوبی حدود ۶ است و نیمه شرقی و به سمت شهر که فاصلاب وارد آن می‌شود در حد نهایی و در عمل آب مُرده است و اکسیژن و محلولی وجود ندارد.
رییس اداره حفاظت محیط زیست مریوان با اشاره به اینکه وجود نیزارهای فراوان نشانه بیماری زریبار و بالا بودن میزان فسفات و نیترات در آب است، افزود: نیزارها به سمت آب زیاد رشد نکرده اما به سمت بیرون رشد آن بیشتر شده و این نیزارها نشانه وضعیت نامطلوب کیفیت آب زریبار است.
آتش زدن نیزارها عامل رشد بیشتر آن
همت‌بلند به آتش‌زدن نیزارهای تالاب زریوار در فصل پاییز و بهار توسط مردم اشاره کرد و گفت: این کار نه تنها باعث از بین رفتن نیزارها نمی‌شود بلکه تکرار آتش سوزی موجب متلاشی شدن بافت ریشه نیزار، متراکم‌تر و غیرشناور شدن آن در تالاب می‌شود و به عنوان رسوب باقی می‌ماند.
وی تاکید کرد: یکی از خصوصیات نیزارها، جذب کربن در هوا و نگهداری آن در خود است که در صورت آتش‌سوزی باعث می‌شود کربن سریعتر به طبیعت برگردد و موجب آلودگی هوا شود، ضمن اینکه مواد معدنی که در نیزارها وجود سریعتر به اکوسیستم بر می‌گردد و سال‌های بعد منجر به رشد و تقویت نیزارها خواهد شد، ضمن اینکه اعتباری برای مقابله با آتش‌سوزی در این دریاچه به محیط زیست تخصیص داده نمی‌شود.
رییس اداره حفاظت محیط زیست مریوان وجود نیزار را در کنار مضرات آن، کاهش بوی تعفن و فاضلاب اعلام کرد و اظهار داشت: بهرحال برای جلوگیری از رشد نیزارهای زریبار، چند مورد لایروبی باید انجام شود و پیشنهاد این کار به دفتر طرح تالاب‌ها منعکس شده است که البته در قسمت کمی از ناحیه جنوبی و قسمت‌های شمالی امکان لایروبی وجود دارد ولی در باقی بخش‌ها انجام این کار بدون صدمات زیست محیطی میسر نیست.
همت‌بلند به تلاش برای برخورد با ساخت و سازهای غیرمجاز در زمین‌های زراعی اطراف دریاچه زریوار اشاره کرد و یادآور شد: با همکاری جهاد کشاورزی همه ساخت و سازهای غیرمجاز که در محدوده پناهگاه حیات وحش و داخل زمین‌های زراعی انجام شده را به دادستانی اطلاع داده و باز هم پیگیر این تخلفات خواهیم بود.
پیشنهاد ۲۶ پروژه اجرایی برای ساماندهی تالاب زریوار
مدیرکل حفاظت محیط زیست کردستان نیز درباره آخرین برنامه‌های این سازمان برای خارج کردن وضعیت دریاچه زریوار از بحران، از پیشنهاد ۲۶ پروژه اجرایی برای ساماندهی و توسعه پایدار در تالاب بین‌المللی زریوار خبر داد و گفت: این برنامه بعد از حدود چهار سال برگزاری جلسات و کارگاه‌های مشورتی با حضور گروه‌های ذی‌نفع و توسط کارشناسان مرتبط پیشنهاد شده است.
فریبا رضایی افزود: این برنامه توسط دستگاه‌های مربوطه شامل سازمان جهاد کشاورزی، اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری، شرکت سهامی آب منطقه‌ای و شرکت آبفا بر اساس قوانین و مقررات محیط زیست با تعیین برآورد هزینه و اعتبار مورد نیاز اجرا خواهد شد.
وی با اشاره به اینکه تالاب زریوار به عنوان هفتمین تالاب بین‌المللی در کنوانسیون رامسر ثبت شده است، اضافه کرد: متولی اصلی این تالاب سازمان حفاظت محیط زیست است و با اجرای یک طرح پایلوت بر اساس قوانین و مقررات زیست محیطی بخش گردشگری هرگونه بی‌مبالاتی در محدوده مذکور که کاسه آبی را دستخوش تغییرات جبران ناپذیر کند، برخورد می‌شود.
در دست اجرا بودن انتقال فاضلاب سه روستای حاشیه زریوار
همانطور که پیش از این اشاره شد بخشی از آلودگی آب دریاچه زریبار به دلیل ورود فاضلاب قسمتی از شهر مریوان و روستاهای حاشیه آن بوده است.
رییس امور آب و فاضلاب مریوان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه پروژه‌های جمع‌آوری فاضلاب روستاهای حاشیه دریاچه در سال‌های پیش تعریف شده و نتیجه‌بخش بوده است، افزود: پیش از این فاضلاب ۶ روستا و شهر “برده ره شه” در حاشیه غربی دریاچه زریبار وارد آن می‌شد که با ایجاد ۱۰ کیلومتر شبکه فاضلاب و هشت کیلومتر خطر انتقال احداث و این مشکل برطرف شد.
محمد رشیدی اظهار داشت: با اجرای این لوله‌گذاری کل خروجی فاضلاب این روستاها جمع‌آوری و از طریق خط انتقال وارد تصفیه‌خانه فاضلاب مریوان می‌شود و عملا ورود فاضلاب به دریاچه زریوار از ناحیه غربی آن به صفر رسیده است.
وی با بیان اینکه در حاشیه شرقی دریاچه نیز در حال ساماندهی فاضلاب سه روستای سیف سفلی، محمده و کولان هستیم، اضافه کرد: شبکه و خط انتقال فاضلاب روستای محمودآباد تکمیل شده و در روستاهای سیف سفلی و کولان شبکه‌های داخلی انجام شده و فاضلاب دو روستا با خط انتقال پمپاژ می‌شود.
رییس امور آب و فاضلاب مریوان گفت: حدود ۶۰۰ متر لوله‌گذاری شبکه انتقال این روستاها باقی مانده و عملیات اجرایی آن در حدود ۶۰ درصد پیشرفت دارد و پیمانکار مشخص و فعال است که در آینده نزدیک این پروژه تکمیل و وارد مدار خواهد شد.
رشیدی با بیان اینکه در حوزه شهری هم کل فاضلاب محلات(غیر از محلات بیسارانی و استادیوم) مریوان از طریق خط انتقال به سمت تصفیه‌خانه هدایت شده است، افزود: در گذشته کانالی(مرکب) احداث شده که رواناب سطحی و فاضلاب حوضه آبریز محله دارسیران قدیم از طریق آن وارد محله استادیوم شده است.
وی یادآور شد: در چند سال گذشته ۱.۵ کیلومتر کانال بتنی انجام شده و این کانال اتمام و سازه هیدرولیکی به نام سرریز مانده است که در مواقع بارندگی آب رواناب وارد رودخانه و فاضلاب باقی مانده هم به تصفیه‌خانه وارد می‌شود که در صورت تامین اعتبار این پروژه هم امسال به بهره‌برداری می‌رسد.
مصرف کود شیمایی در مریوان پایین است
مدیر اداره جهاد کشاورزی مریوان هم با بیان اینکه نمی‌توان منکر مصرف کود شیمیایی در اراضی زراعی اطراف دریاچه زریوار شد، ادامه داد: با این وجود مصرف کود شیمیایی در مریوان پایین بوده و بیش از حد مجاز نیست.
محمد رحیمی اظهار داشت: هیچ سالی در مریوان سهمیه کود شیمیایی به صورت کامل جذب نشده است، همچنانکه سال گذشته سهم این شهرستان ۲ هزار و ۶۰۰ تن بود اما توانستیم یک هزار و ۶۰۰ تن توزیع کنیم.
وی فرهنگ مصرف کود شیمیایی در مریوان را بسیار پایین اعلام کرد و یادآور شد: کشاورزان این شهرستان کود حیوانی را مناسب‌تر می‌دانند و در باغات اطراف زریوار مصرف کود شیمیایی نزدیک به صفر است اما از طریق زمین‌های کشاورزی حاشیه تالاب، کود شیمایی وارد آن می‌شود که اجتناب‌ناپذیر است.
مدیر جهاد کشاورزی مریوان راه حل کاهش مصرف کود شیمیایی در مریوان و به ویژه زمین‌های زراعی حاشیه زریبار را فرهنگ‌سازی استفاده از کودهای زیستی بین کشاورزان دانست و گفت: چون اثرات زودبازدهی کودهای زیستی کمتر از شیمیایی است، جلب رضایت کشاورزان برای استفاده از آن دشوار است.
رحیمی با بیان اینکه دنبال این هستیم محصول سالم تولید و از حداقل کود و سم استفاده کنیم، تاکید کرد: باید این فرهنگ در میان مردم جا بیفتد که مصرف کنندگان برای خرید محصول سالم مبلغ بیشتری بپردازند تا کشاورز(به ویژه اطراف زریبار) نیز با رغبت و بدون استفاده از کود شیمیایی محصول تولید کند.
اهمیت تالاب زریبار بر کسی پوشیده نیست، بنابراین همه دستگاه‌های مرتبط باید احساس مسوولیت کرده و با هدف حفظ این دریاچه زیبا جدی‌تر گام بردارند. ممانعت از ورود فاضلاب شهری و روستایی، فضولات حیوانی و کود شیمیایی، مانع از رشد نیزارها و در نهایت موجب افزایش عمر این تالاب و زیستگاه ارزشمند خواهد شد.
مریوان با بیش از ۲۰۰ هزار نفر جمعیت در ۱۳۰ کیلومتری غرب سنندج مرکز استان کردستان قرار گرفته است.
ایرنا
ثبت دیدگاه