کوه و کمر و دشت و دمن همه سرشار و مشحون از آیات و عبرت‌های خالق هستی برای فهم بشر است تا به قدرت قهار، عالَم پر اسرار و دنیای دوّار ایمان آورند، یکی از نمادهای نورانی خدا و مظاهر مبرهن پروردگار جهان، وجود غارهای طویل و مرتفع در دل زمین است
گفتمان زاگرس:غارها؛ بناهای بلند، عمارت‌های عظیم، مساکن متنوع و خیمه‌های خوش منظرند که بدون ستون و در ورای زمین می‌خرامند تا نشانی بر اقتدار ایزد اعلا باشند.
این خانه‌های خفته در قلب خاک با دلرباترین زینت‌های زمین و فاخرترین تزئینات طبیعی آراسته و همراه با آب و آرامش الهی و بدور از هیاهوی انسان، میزبان موجودات و زیستگاه ظریف‌ترین جانداران‌اند اما حیف که این سکون و سکینه بی‌بدیل بوسیله آدمی، این پررمز و رازترین موجود پروردگار تسخیر می‌شود و به تاراج می‌رود.
به گفته زمین شناسان، غارها حفره‌هایی هستندکه در اثر انحلال سنگ‌های آهکی و گچ‌های رسوب شده درلایه فوقانی آب‌های زیرزمین(ایستایی) تجمع کرده و با فرورفت این آب‌ها، ذوب شدن آهک‌ها و گازهای کربنیک و امتزاج آن با هوا و نزولات بوجود می‌آیند.
براساس اسناد علمی پژوهش‌های ادوار زمین شناسی، برای حفر و ایجاد یک متر از بدنه غارها به ۱۰۰ سال فرصت و زمان نیاز است.
اگرچه غارهای ایران از نظر زیست‌بوم، تنوع زیستی و دیگر ویژگی‌های مهم به مقدار قابل توجهی ناشناخته مانده‌اند اما استان ایلام بدلیل قرار گرفتن در محدوده و موازی رشته کوه‌های زاگرس و ساختارهای آهکی آن، پتانسیل منحصر بفردی جهت تشکیل غار در گذر زمان داشته و به همین دلیل بالاترین اکتشاف را توسط کوهنوردان و غارپژوهان به خود اختصاص داده است.
براساس یافته‌های مسلم تاکنون از مجموع غارهای موجود در استان ایلام، پنج مورد از آن شامل غار قاژه هل(قدح)، کنار، ولی، مژاره(کول هما) و گچه‌زاغ در محدوده بخش‌های مرکزی، سراب‌باغ و کلات مورموری شهرستان آبدانان قرار دارند.
غار مژاره(کول هما)
از شهر آبدانان ۳۵ کیلومتر به سمت شمال شرق و پس از عبور از روستاهای گُلگُل بالا، گُلگُل‌پائین و سیاه‌گاو و گذر از یک سربالایی سخت و با شیب ۸۰٪ و بطول ۵۰۰ متر به سمت شمال در دامنه زیبای کبیرکوه سترگ پس از حدود ۲ ساعت پیاده‌روی به یک اثر شگرف و متحیرکننده به نام غار مژاره قرار دارد که در دل این کوه سبز و سرافراز جای گرفته است.
کارشناس اداره میراث فرهنگی و گردشگری آبدانان در این خصوص گفت: این غار منحصر به فرد، کاملا طبیعی و دارای سه حوضچه آبی در فواصل مختلف است که در ورودی غار ۳/۵متر، طول آن ۳۵۰ متر و ارتفاع آن از سطح دریا به ۱۸۰ متر می‌رسد.
محمد دامیار افزود: این غار در بالادست دریاچه‌های دو قلوی سیاه‌گاو واقع شده است و به گفته کارشناسان و روایت شاهدان، آب این دریاچه از ارتفاعات پیرامونی و پایین دست غار سرچشمه می‌گیرد.
وی یادآور شد: دیواره‌های غار از سنگ گچی با لایه‌های براق و رنگ چشم‌نواز حنایی است که این ترکیب و تنظیم، رنگ‌آرایی و چینش سنگ‌آویزهای سقف آن بجز قدرت خالق کردگار در ذهن و ذوق و تبحر و تخصص هیچ انسانی نمی‌گنجد.
این کارشناس میراث فرهنگی ادامه داد: حوضچه‌های داخلی غار مژاره به ترتیب ۳۵، ۲۱ و ۱۸ متر هستند و انتهای غار بسته و پوشیده از لایه‌های گِلی با رنگ قرمز است.
به گفته دامیار، غار مژاره از معروفیت خاصی برخوردار است که هرساله گردشگران، دوستداران طبیعت و محققانی از اقصی نقاط ایران بخصوص در فصول بهار و تابستان از این غار طبیعی بازدید کردده و تصاویر پژوهشی تهیه می‌کنند.
به گفته سیدرحمن شفیعی از پژوهشگران زمین‌شناسی، غار مژاره یکی از آثار و اعجاز بزرگ خدای مهربان است که با ۳۵ هزار سال سابقه متعلق به گروه بنگستان و سازند ایلام و جزیی از سازند گچساران است و قدمت آن به دوره نتونین و کامپانین کلستار تعلق دارد.
اختلاف دمای ۲۲ درجه ای با خارج غار
گرچه ورود به درون این شاهکار معمار الهی، مقداری رعب‌آور و بخاطر ریزش سنگواره های‌آهکی سقف و دیواره‌های آن نیز خطرآفرین است اما وزش نسیم خنک و روح‌پرور، وجود طاق‌دیس‌های متلون در سقف، صدای سمفونی شاد اما ناپیدای حشرات، طیران نامنظم خفاش‌ها و شب‌پره‌ها، چک‌چک قطرات آب ازسقف غار، خودنمایی حوضچه‌های گچی پر از آب زلال و جیک‌جاک پرنده‌ها و گنجشک‌های خوش‌الحان بر آستانه‌های این آیت شگرف خدای مهربان، غار پراسرار مژاره را جذاب و دیدنی کرده است.
یکی از غارنوردان پیشکسوت آبدانان و مدیر گروه کوهنوردی بنار در این زمینه گفت: کار شناسایی این غار کم‌نظیر در چندین مرحله توسط کوهنوردان و غارنوردان شهرستان آبدانان با مشورت متخصصان طی سال‌های گذشته انجام گرفته است ومرحله نهایی این کشف نیز بزودی آغاز می‌شود.
محمد حیدری افزود: حفره‌های متعدد و فراوان گچی غار یک به یک مورد بررسی، کنکاش و امکان‌سنجی برای عبور قرار گرفته‌اند زیرا مانع و مشکل اصلی برای غارنوردان، خطر ریزش سقف دالان‌ها و مسدود شدن حفره‌های ورودی آن است.
وی یاد آورشد: اختلاف دمای بیرون غار و داخل آن به ۲۲ درجه می‌رسد، به طور مثال در فصل گرم سال، هوای بیرون آن ۴۰ درجه و هوای داخل غار به کمتر از ۱۸ درجه سانتیگراد می‌رسد.
تنها کوه‌پیمایان و غارنوردان حرفه‌ای امکان ورود به غار مژاره را دارند
مسئول اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان آبدانان نیز گفت: صدای پیچش باد در آستانه پلکانی غار مژاره، تاریکی مطلق اندرونی و عدم اطلاع دقیق از انتهای آن باعث شده است که بجز افراد خبره و کوه‌پیمایان و غارنوردان حرفه‌ای، افراد عادی نتوانند به داخل آن ورود کنند و با ژرفای این اثر بسیار فاخر طبیعی آشنا شوند.
مجید اولاد افزود: غار مژاره جزو ۸۶ اثر ثبت شده ملی شهرستان آبدانان است که در تلاشیم پس از تخصیص اعتبارات مورد نیاز، نسبت به اصلاح جاده دسترسی با مساعدت و یاری کوهنوردان شهرستان عملیات کاوش نهایی آن نیز را به انجام برسانیم.
زیست پنج گونه کمیاب خفاش در غار مژاره
براساس نتایج بررسی‌های بعمل آمده توسط یکی از زیست‌شناسان مطرح دانشگاه رازی کرمانشاه، پنج گونه کمیاب از خفاشان شامل بال‌بلند، دم‌موشی بزرگ، دم‌موشی مسقطی، حنائی و موشی کوچک در غارهای شهرستان آبدانان و بخصوص غار مژاره زیست می‌کنند که در دیگر غارهای استان ایلام و سایر استان‌های کشور به ندرت دیده می‌شوند.
بنا بر نتایج تحقیقات دکتر فرج‌الله فتحی‌پور، خفاش‌ها به عنوان یکی از اجزای مهم زیست بوم ،نقش‌های مهمی از جمله کنترل جمعیت حشرات آفت‌زا، گرده افشانی گیاهان و تولید نوعی غنی از کود کشاورزی را ایفا می‌کنند بنابراین حفاظت از این جانوران پستاندار که صرفا زیستگاه آنان در غارهاست اهمیت ویژه‌ای برای رفاه نوع بشر دارد که البته نیازمند آگاهی عمومی و ارتقای فرهنگ زیست محیطی مردم است.
وی تاکید کرد: اولین مطالعه جامع بر روی حیات جانوری غارهای استان ایلام درسال ۱۳۹۱ آغاز شد و یک سال و نیم به طول انجامید که طی این پژوهش منسجم و پیوسته، ۳۲ غار در استان ایلام کشف شد که تا بحال ۱۱ گونه خفاش بی‌نظیر نیز در درون آنها شناسایی شده است.
شهرستان ۶۰ هزار نفری آبدانان در ۱۷۱ کیلومتری جنوب شرق ایلام قرار دارد و دارای ۸۶ اثر فرهنگی و تاریخی اعم از محوطه‌های قدیمی، دژهای باستانی، آبشارهای دیدنی و غارهای طبیعی ثبت شده در لیست آثار ملی است.