جنگل های هیرکانی میراث کهن کاسپین

دومین سفر رئیس جمهوری که درست پس از بازگشت از مسکو صبح دیروز صورت گرفت در راستای دور دوم سفرهای استانی به استان البرز بود؛ در این سفر برخی از وزراء، معاونان و مشاوران رئیس جمهوری را همراهی می کردند که مهمترین وزیر کابینه که نویسنده این نوشتار راهکار« احیای جنگل های هیرکانی» را که در جهان به عنوان موزه طبیعی دنیا شهره شده را به او پیشنهاد می کند در استان البرز سید ابراهیم رئیسی را همراهی می کرد؛ علی سلاجقه رییس سازمان محیط زیست کشور از شهرک صنعتی اشتهارد و پساب فاضلاب آن که خاطر مردم این شهر را آزرده کرده بازدید میدانی کرد و راهکار اساسی پیشنهاد داد.

گفتمان، طاهر جمشیدزاده: سهم ایران از خلال۲۱۸ مورد اثر طبیعی ثبت شده در لیست سازمان یونسکو، به عنوان میراث طبیعی جهانی؛ تنها و تنها فقط دو اثر طبیعی کویر لوت و جنگل های بکر هیرکانی است‌که به باور نویسنده این نوشتار عظیم ترین و بزرگ ترین منبع اکوسیستم گیاهی و ذخیره ژنی گیاهی کشور است.بر خلاف باور عمومی، جنگل های طبیعی، در صورت تخریب، به هیچ عنوان قابل احیاء به شکل اولیه نخواهد بود و از این حیث جنگل ها را می توان در جرگه منابع تجدیدناپذیر طبقه بندی کرد.

از آن جایی که جنگل های هیرکانی با سابقه و قدمتی بین۲۵ تا۵۰ میلیون سال، به شکلی راز آلود و معجزه وار از مهلکه عصر یخبندان گذر کرده اند، این جنگل ها به« فسیل زنده» شهره و بدل شده اند. با وجود این که نوار سبز جنگل های هیرکانی، تنها۷ درصد از مساحت کشور ایران را تشکیل می دهد،۴۴ درصد از تمام گیاهان آوندی شناخته شده در کشور که همیشه در دوران دبیرستان در رشته تجربی و درس شیرین ولی فرار زیست شناسی ورد زبان ما بود و آقای حق پرست معلم خوب و شمالی این درس که از اسب کاسپین« پونی» برای ما خاطره ساخت در این منطقه یافت می شود که تعداد گیاهان این منطقه سبز به بیش از سه هزار گونه گیاهی می رسد.

علاوه بر گیاهان، این جنگل ها، اکوسیستم و زیستگاه ۵۸ پستاندار،۱۸۰ گونه پرنده،۳۰ گونه خزنده و بیش از۵۰ گونه ماهی آب شیرین هستند که به زعم من بدون اغراق و مطالعه فراوانی که در درس زمین شناسی داشته ام ردپایی از آرکئوپتریکس« پرنده- خزنده» معروف و دایناسورها« بزرگترین خزندگان دوران سوم زمین شناسی» که جنگل های هیرکانی که در اواخر دوران پالئوزوییک«  پایان دوره کرتاسه» و تنها بازمانده طبیعی آن دوران در ایران هستند را می توان با کاوش ها و کارشناسی های علم دیرینه شناسی با استفاده از کاوشگران و اساتید زمین شناسی کشف و پیدا کرد.

برخلاف جنگل های اروپا، آمریکای شمالی، شرق آسیا و جنگل های نیمکره جنوبی،بخش های قابل توجهی از جنگل های هیرکانی، به دلیل صعب العبور بودن در بکرترین حالت ممکن، با کمترین تغییر نسبت به میلیون ها سال قبل،حفظ شده اند. تخریب و  نابودی جنگل های هیرکانی به معنای از دست دادن این میراث ارزشمند برای همیشه است. جنگل ها که به ریه های کره مادر« زمین» معروف گشته اند نقشی اساسی و کلیدی در پیشگیری از وقوع یا کاهش آثار سوء مخاطرات طبیعی ایفا می کنند.

جنگل ها با جذب باران و افزایش لگ تایم، مانع از وقوع سیل و با تثبیت خاک، مانع از تولید گرد و خاک و ایجاد توفان شن می شوند. همچنین، جنگل ها، با نفوذ ریشه های درختان، موجب افزایش پایداری دامنه ها و جلوگیری از وقوع انواع زمین لغزه می شوند و در برابر مخاطراتی چون بهمن و تندباد مانند سدهای طبیعی عمل می کنند.میزان خسارت یک مخاطره طبیعی رابطه مستقیمی با تراکم جمعیت در منطقه دارد.نوار شمالی کشور شامل سه استان شمالی کشور؛ استان های گیلان،  مازندران و گلستان تراکم جمعیت بالایی دارد و در طول سال همواره میزبان تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی است. از دیگر سو عوامل طبیعی، مانند اقلیم مرطوب با میانگین و بیشینه بارش بالا و ویژگی های توپولوژی و زمین شناختی رشته کوه البرز، این منطقه را مستعد وقوع طیف وسیعی از مخاطرات طبیعی کرده است.

در این بین جنگل های هیرکانی نقشی غیرقابل انکار در کاهش خسارات مخاطرات طبیعی داشته اند که روشن شدن جزئیات آن مستلزم انجام مطالعات کارشناسانه علمی است.به این ترتیب اضافه و گزاف نیست اگر بگوییم جنگل های هیرکانی به مانند مادری پرمهر  و محبت در این بخش از کره زمین،هزاران سال از انسان ها محافظت کرده است.

رییس سازمان محیط زیست اگر می خواهد اسم او مانند همتای پیشین خویش در دولت یازدهم« عیسی کلانتری» به دلیل راهکار ویژه پیشنهاد طرح بزرگ احیای دریاچه ارومیه در پیشانی دولت اعتدال روحانی بلندآوازه و طنین انداز شد بااینکه در حوزه محیط زیست ید طولایی دارد و سال ها در کسوت استادی در دانشگاه کرسی داشته و دارد طرح حفاظت بیش از پیش از باقی مانده جنگل های هیرکانی و احیای ببر هیرکانی در دستور کار ویژه سازمان حفاظت محیط زیست کشور قرار دهد؛ چرا که مطالعات جدید از خویشاوندی نزدیک ببرهای سیبری و هیرکانی حکایت دارند، بررسیDNA « واحد سازنده سلولی»بقایای یافت شده از ببرهیرکانی و مقایسه آن با ببر سیبری نشان می دهد که این دو تنها در یک نوکلئوتید« مولکول های زیستی اساسی در تمام اشکال حیات روی کره زمین» تفاوت دارند و هر دو از یک زیر گونه بوده اند.

مطالعه درباره امکان احیای این جانور تنها در جنگل های هیرکانی که آب و هوایی مشابه سیبری به لحاظ توپولوژی و جغرافیایی داراست قابل انجام است چرا که برای ایجاد یک جمعیت پایدار«۱۰۰ قلاده ببر» در دراز مدت منطقه ای یکپارچه ای چون هیرکانی را می طلبد؛ ایران و روسیه که اکنون دو شریک تجاری و استراتژیک در جهان تلقی می شوند و دیروز هم رئیس جمهوری از سفر چند روزه به مسکو به کشور بازگشته است می توانند از طریق پیشنهاد از طرف سازمان محیط زیست ایران و محیط زیست فدراسیون روسیه؛ طرح احیای ببر هیرکانی به صورت جد و به عنوان پروژه مهم در دنیا در آسیای میانه مورد اهتمام و توجه جدی و کلیدی دو کشور دوست و همسایه صورت گیرد.